Met een testament kunt u afwijken van de wettelijke regeling op het gebied van erfrecht. U kunt daarbij meer of minder toekennen aan uw wettelijke erfgenamen of u kunt andere begunstigden in uw erfenis betrekken. Het testament heeft bovendien als voordeel dat het een heel flexibele techniek is. U kunt een testament tijdens uw leven steeds aanpassen, herroepen of verfijnen zolang u handelingsbekwaam bent. Dit is niet het geval bij een schenking, die in principe onherroepelijk is.
Een goede vermogensplanning start met betrouwbare informatie. Twijfelt u over hoe uw erfenis concreet wordt verdeeld volgens de wet? Uw Private Banker of Personal Banker informeert u hierover graag verder.
De vrijheid om af te wijken van het wettelijk geregelde erfrecht is niet onbegrensd indien u gehuwd bent of kinderen heeft. Deze laatstgenoemde erfgenamen worden immers beschermd door de wet en hebben steeds recht op een wettelijk bepaald minimumdeel van uw erfenis (de reserve). Indien u niet gehuwd bent en geen kinderen heeft, bent u echter volledig vrij om uw erfenis volgens uw eigen inzichten te organiseren via een testament (hierna wordt verwezen naar het ‘vrij beschikbaar deel’).
Met een testament bepaalt u in eerste instantie hoe (een deel van) uw goederen verdeeld moeten worden wanneer u overlijdt. U zou via een testament bijvoorbeeld een regeling voor de gezinswoning kunnen voorzien, een goed doel aanduiden of uw kleinkinderen voor een stuk in de erfenis kunnen betrekken. Daarnaast kunt u ook bijkomende voorwaarden, lasten en modaliteiten aan uw erfenis verbinden. Wanneer u zich nog niet klaar voelt om tot schenkingen over te gaan, kan een testament een oplossing bieden als vangnet voor een onverwacht overlijden. U staat aan het roer van het schip en bepaalt zelf de koers die u wil varen met het oog op uw gemoedsrust.
Het belangrijkste voordeel van een testament is dat u zelf volledig heer en meester blijft over uw vermogen. U doet er pas afstand van wanneer u overlijdt.
Op de goederen die via het testament worden vererfd door de erfgenamen, zullen successierechten verschuldigd zijn. De belastingdruk is afhankelijk van de omvang van de nalatenschap en de verwantschap met de overledene. Zo erven de kinderen of de langstlevende echtgenoot aan tarieven in rechte lijn (in het Vlaams Gewest liggen de tarieven tussen 3 en 27%, in het Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest tussen 3% en 30%) en broers en zussen aan de tarieven in zijlijn (tussen 25% en 55% in het Vlaams Gewest, tussen 20% en 65% in het Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest). Over het algemeen liggen de tarieven van de successierechten beduidend hoger dan de tarieven die van toepassing zijn bij schenkingen (de schenkbelasting).
Een overzicht van alle geldende tarieven in het Vlaams Gewest vindt u terug op de website van de Vlaamse Belastingdienst. Voor de tarieven in het Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest kunt u terecht op de website van de Federale Overheidsdienst Financiën.
Heeft u een idee van de successiebelastingdruk die op uw vermogen weegt? Krijg meer inzicht en bespreek dit met uw Private Banker of Personal Banker. Zij worden bijgestaan door een deskundig team van Estate Planners.
Omdat er successierechten verschuldigd zijn, wordt soms ietwat kort door de bocht geconcludeerd dat een testament geen fiscaal performant instrument van vermogensplanning kan zijn. Hoog tijd dus, om deze stelling toch wat te nuanceren. We trachten daarom in dit artikel enkele fiscaal interessante mogelijkheden aan te reiken die betrekking hebben op verschillende familiale situaties en die via een testament georganiseerd kunnen worden. Voor een gepersonaliseerd advies raden wij u aan om een notaris te contacteren, die u verder kan begeleiden bij de eventuele uitwerking van een testament op maat.
U kunt uw testament organiseren volgens uw eigen inzichten. Het vrij beschikbaar deel omvat uw volledige nalatenschap. Hieronder worden enkele denkpistes weergegeven.
Wanneer uw ouders (of één van hen) nog in leven zijn en u daarnaast enkel broers en/of zussen als erfgenamen heeft, komen zij op basis van het wettelijk erfrecht gezamenlijk tot uw erfenis. De broers en/of zussen zullen in dat geval aan hoge progressieve tarieven in de successierechten erven (zie hierboven). Vanuit fiscaal perspectief kan dan overwogen worden om uitsluitend de ouder(s) via een testament te bevoordelen. De ouders kwalifceren immers als erfgenamen in de rechte (opgaande) lijn. Zij zullen op de erfenis tussen de 3% en 27% successierechten (Vlaams Gewest) of tussen de 3% en 30% (Waals of Brussels Hoofdstedelijk Gewest) moeten betalen.
Vervolgens kunnen de ervende ouders tijdens hun leven nog een fiscaal gunstige vermogensplanning via schenking organiseren ten voordele van hun andere kinderen (de overlevende broers of zussen). Doen zij dit niet, dan wordt dit vermogen in principe later vererfd door deze laatsten, opnieuw aan de tarieven in rechte lijn. Via deze werkwijze kunnen de dure successietarieven in de zijlijn worden vermeden.
Vanaf 1 juli 2021 werden de successierechten tussen verre familieleden, vrienden of kennissen onder bepaalde voorwaarden verminderd tot een tarief van 3% (in plaats van 25%) ten belope van een schijf van maximum 15.000 euro. De maximale belastingbesparing bedraagt 3.300 euro. Opgepast, indien u verschillende vrienden wil begunstigen dan kunnen deze laatsten niet elk van de schijf van 15.000 euro genieten maar moeten ze deze onder elkaar verdelen. In het testament moet uitdrukkelijk worden bepaald welke personen om de vermindering mogen vragen in de aangifte van de nalatenschap.
1. Rechtstreekse bevoordeling
Als tegenhanger voor het teniet doen van het fiscaal voordeel van het duolegaat in het Vlaams Gewest, werden de successierechten voor legaten aan bepaalde goede doelen, verminderd naar 0% (in plaats van 8,5%) en dat vanaf 1 juli 2021.
In de twee andere gewesten genieten goede doelen dan weer van tarieven van 7% tot 25% in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest afhankelijk van het statuut van het begunstigde goede doel en 7% in het Waals Gewest.
2. Duolegaat (Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest)
Worden uw erfgenamen onderworpen aan de hoge tarieven erfbelasting (van toepassing tussen broers/zussen, verdere familieleden en derden)? Via een duolegaat kunt u de kosten van de erfbelasting drukken en steunt u tegelijkertijd een goed doel. Door voor een duolegaat te opteren, gaat enerzijds een deel van uw nalatenschap naar het goede doel, en zullen anderzijds de mede-begunstigde erfgenamen meer kunnen overhouden. Voor inwoners van het Vlaamse Gewest die een duolegaat in hun testament hebben opgenomen, raden we aan om het testament te laten herbekijken door een notaris. Het fiscaal voordeel dat kon gerealiseerd worden via een duolegaat in het Vlaams Gewest werd immers op 1 juli 2021 afgeschaft.
U kunt uw testament organiseren volgens uw eigen inzichten. Het vrij beschikbaar deel is afhankelijk van (a) uw samenwoningssituatie en (b) het feit of u al dan niet kinderen heeft.
(a) Als samenwonende partner kunt u zich niet op een reserve beroepen. Enkel de langstlevende echtgenoot beschikt over een reserve in de nalatenschap van de eerststervende echtgenoot, namelijk het vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap met als minimum het vruchtgebruik van de gezinswoning en de aanwezige huisraad.
(b) De reserve van de kinderen bedraagt de helft van het hersamengestelde vermogen van de nalatenschap, ongeacht het aantal kinderen.
In het kader van een successieplanning moet men zich afvragen of de wettelijke regeling voor de gezinswoning de langstlevende partner voldoende beschermt.
Heeft de langstlevende nog een rustig genot van de gezinswoning? Kan hij of zij nog autonoom beslissen om de gezinswoning te verkopen?
Via een testament kunt u zelf een regeling op maat uitwerken voor de gezinswoning. Meer informatie vindt u in een vorig artikel dat we hieraan hebben gewijd.
Ook vanuit een fiscale invalshoek kan deze keuze voor een bijkomend comfort interessant zijn bij het eerste overlijden. In de drie gewesten van ons land wordt de gezinswoning in principe volledig vrijgesteld van successierechten tussen echtgenoten en wettelijk samenwonende partners. Als feitelijk samenwonende partner zal u enkel in het Vlaamse Gewest kunnen genieten van de vrijstelling voor de gezinswoning en dit op voorwaarde dat u kan aantonen dat u gedurende 3 jaren ononderbroken met uw partner samenwoonde voor het overlijden en er een gemeenschappelijke huishouding mee voerde.
Heeft de langstlevende partner voldoende financiële middelen ter beschikking om de toekomst comfortabel tegemoet te gaan? Het erfrecht van de langstlevende echtgenoot is immers een erfrecht in vruchtgebruik en voor de langstlevende samenwonende partner zijn de erfrechtelijke aanspraken beperkt of zelfs onbestaand (de wettelijk samenwonende partner erft volgens de wet uitsluitend het vruchtgebruik op de gezinswoning en de aanwezige huisraad, de feitelijk samenwonende partner heeft geen wettelijk geregeld erfrecht).
Daarom kan het soms nuttig zijn om de langstlevende partner via een testament bijkomend te verzorgen en extra goederen toe te kennen. De langstlevende echtgenoot en de langstlevende wettelijk samenwonende partner kunnen in de 3 gewesten genieten van de gunstige tarieven in rechte lijn. Enkel in het Vlaams Gewest kan de feitelijk samenwonende partner ook genieten van de tarieven in rechte lijn voor zover zij op het ogenblik van het overlijden minstens 1 jaar ononderbroken hebben samengewoond en een gemeenschappelijke huishouding hebben gevoerd.
In het Vlaamse Gewest wordt de eerste schijf van 50.000 euro van de nettoverkrijging van roerende goederen door de langstlevende echtgenoot of samenwonende partner in de nalatenschap van de overleden partner bovendien vrijgesteld.
Ons wettelijk erfrecht bepaalt dat de kleinkinderen niet erven van hun grootouders wanneer hun eigen kinderen nog in leven zijn. Wensen grootouders toch een deel van hun vermogen aan het kleinkind na te laten, dan kunnen ze dit eenvoudig organiseren door elk een testament op te maken.
Het testament zorgt voor een versnippering, omdat er meer erfgenamen betrokken worden in de nalatenschap. Het resultaat hiervan is dat er globaal gezien minder erfbelasting betaald zal moeten worden.
In het Vlaams Gewest kan dit ook nog een (bijkomende) fiscale besparing opleveren. Een grootouder kan een bedrag tot 12.500 euro belastingvrij aan een kleinkind overmaken, maar enkel als het kleinkind niets anders erft van de grootouder.
Voor bedragen boven 12.500 euro moet er wel erfbelasting betaald worden. Deze fiscale optimalisatie kan door beide grootouders gebruikt worden waardoor er per kleinkind in totaal 25.000 euro (12.500 euro per grootouder) vrijgesteld kan worden van erfbelasting.
In het Waals – en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bestaan er eveneens fiscale vrijstellingen voor erfgenamen in rechte lijn maar deze zijn enkel van toepassing wanneer de erfgenaam wettelijk tot de nalatenschap wordt geroepen (dus niet via testament).
Bij het uitwerken van een vermogensplanning wordt regelmatig de vraag gesteld hoe er voor gezorgd kan worden dat de goederen in de familie kunnen blijven. In dat geval kan overwogen worden om een restlegaat (‘fidei-commis de residuo’) op te nemen in een notarieel testament. In het testament wordt voorzien dat wat van de nagelaten goederen overblijft op het moment van het overlijden van de eerste begunstigde, aan een tweede begunstigde zal toekomen. De eerste begunstigde kan tijdens zijn of haar leven wel over de geschonken goederen beschikken, door ze te verteren bijvoorbeeld, maar wat bij zijn of haar overlijden overblijft, moet toekomen aan de tweede begunstigde. Ook fiscaal kan dit in sommige gevallen interessante gevolgen meebrengen. We lichten dit toe met een kort voorbeeld:
Alfons is weduwnaar en heeft 2 kinderen, Thomas en Helena. Zoon Thomas heeft zelf kinderen maar dochter Helena is alleenstaand en kinderloos. Indien Alfons overlijdt, erven zowel Thomas als Helena elk de helft van zijn nalatenschap. Wanneer Helena nadien onverwacht overlijdt, zal haar vermogen (inclusief het vererfde vermogen uit de nalatenschap van Alfons) op basis van het wettelijk erfrecht door haar broer Thomas worden vererfd, tenzij Helena zelf een alternatieve regeling had uitgewerkt. De fiscale kostprijs van een vererving tussen broers en zussen is erg hoog (tussen 25% en 55% in het Vlaams Gewest, tussen 20% en 65% in het Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest).
Deze hoge tarieven bij het overlijden van Helena kunnen door Alfons alvast proactief vermeden worden door een restlegaat te voorzien in zijn eigen testament. Met deze techniek zullen de successierechten die verschuldigd zijn bij het eventuele overlijden van Helena, berekend worden volgens het tarief in functie van de verwantschap tussen de oorspronkelijke testator (Alfons) en de tweede begunstigde (Thomas), zijnde het tarief in rechte lijn (in het Vlaams Gewest liggen de tarieven tussen 3 en 27%, in het Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest tussen 3% en 30%). Dit tarief wordt bovendien vastgeklikt op het ogenblik wanneer de testator (Alfons) overlijdt. De belasting wordt berekend op de waarde van het overblijvende, vererfde vermogen op het ogenblik van Helena’s overlijden. Een belangrijk aandachtspunt is dat de goederen die Helena van Alfons erfde duidelijk identificeerbaar moeten zijn gebleven in haar vermogen. Een goede administratie door haar na het overlijden van Alfons is daarom cruciaal.
Wil u de eerste stappen zetten in uw successieplanning? Breng dan eerst goed in kaart wie uw erfgenamen zijn en wat hun erfrechten zijn. Kunt u zich niet volledig vinden in de wettelijke regeling, dan kan het opstellen van een testament voor u misschien een goede oplossing zijn. Het testament is voor een hele waaier aan uiteenlopende situaties een geschikt instrument om de erfenis te organiseren. Op de goederen die via het testament vererfd worden, zullen er successierechten verschuldigd zijn. Maar zoals u kon lezen, kan een testament in bepaalde gevallen ook worden gebruikt om de fiscale factuur te verlagen.
Als u vragen hebt of een doordachte successieplanning wilt opmaken, kunt u contact opnemen met uw adviseur, notaris en/of de dienst Estate Planning van Deutsche Bank.
De zorgvolmacht is een instrument voor vermogensplanning waarin u kunt bepalen hoe (en door wie) het beheer van uw vermogen moet gebeuren als u dat zelf niet meer kan omdat u onbekwaam bent geworden. Maar er valt nog meer over te vertellen. In ons volgende artikel gaan we er verder op in.
Deel dit artikel
2 maart 2022
Dit artikel vormt geen fiscaal of juridisch advies. De fiscale behandeling hangt af van de individuele situatie van de cliënt en kan in de toekomst wijzigen. Wanneer verwezen wordt naar een fiscaal stelsel, dan dient dat te worden begrepen als het fiscaal stelsel van toepassing op een gemiddelde retailcliënt in de hoedanigheid van een natuurlijk persoon die Belgisch ingezetene is.
