Geschreven door
Wim D'Haese
Head Investment Strategist
Het enige nuttige wat banken de voorbije 20 jaar hebben uitgevonden is de bankautomaat. Die uitspraak uit 2009 komt niet van een misnoegde klant, maar van Paul Volcker, de voormalige voorzitter van de Federal Reserve (Amerikaanse centrale bank)1. Meer dan tien jaar later ziet de financiële wereld – en in het bijzonder het betaalverkeer – er helemaal anders uit. Wie durfde 10 jaar geleden dromen van supermarkten zonder kassa’s? Of van betalen met een vingerafdruk of zelfs door middel van een onderhuidse chip?
Ook centrale banken staan niet stil. Meer dan 80% van de centrale banken in de wereld onderzoekt de mogelijkheid om een eigen digitale munt uit te geven, ook wel govcoins of CBDC’s genoemd (Central Bank Digital Currencies). In onder meer China, Canada, Zweden en Zuid-Afrika lopen al pilootprojecten met gebruikers. Ondertussen heeft één land zelfs al een officiële digitale munt in gebruik: de Bahama’s. Net als de Federal Reserve onderzoekt ook de Europese Centrale Bank (ECB) momenteel de mogelijkheden om een digitale versie van de euro te ontwikkelen. Die studieperiode moet tegen eind 2023 rond zijn, en moet de basis vormen om tot een effectieve lancering over te gaan.
Govcoins lijken op het eerste gezicht wat weg te hebben van cryptocoins. Maar er zijn toch grote verschillen. Het basisidee achter cryptomunten is dat ze gedecentraliseerd zijn. Dat wil zeggen dat er geen overheid of andere officiële instantie is die waakt over de uitgave of het beheer van de munt. Cryptomunten maken een centrale bank dus per definitie overbodig. Hoewel ze technologische raakvlakken hebben, behoudt de centrale bank bij een e-euro, e-dollar, e-pond … wél de controle. Een ander groot verschil is de koersstabiliteit. De koers van een cryptomunt kan gigantische bokkensprongen maken, waardoor ze (momenteel nog) weinig aantrekkelijk is als betaalmiddel. Bij een govcoin zouden die exorbitante schommelingen minder waarschijnlijk zijn.
In de eurozone hebben burgers en bedrijven al toegang tot digitale eurobetalingen en digitale rekeningen bij banken en andere aanbieders. De plannen voor een digitale euro zijn dan ook vooral gedreven door politieke en strategische doelstellingen – en misschien zelfs door de angst om de digitale boot te missen. De e-euro is bedoeld als antwoord op vier problemen:
De ECB kan binnenkort op haar eigen grondgebied voor het eerst te maken krijgen met concurrentie voor de euro. Het internet en blockchaintechnologie maken een veilige overdracht van geld mogelijk zonder dat lokale instellingen betrokken hoeven te zijn bij de bewaring, verwerking of controle op het transactiesysteem. Andere munten kunnen de euro minder belangrijk maken.
Betalingen in Europa worden in toenemende mate gedomineerd door buitenlandse bedrijven, vooral als het gaat om retailbetalingen. Zo’n 80% van alle betalingen met kaarten die in de EU zijn uitgegeven, worden door de Amerikaanse bedrijven Visa en Mastercard afgehandeld2. Als deze trend aanhoudt, kan dat het moeilijk maken om Europese wetten te handhaven en betalingsgegevens te beschermen van Europese bedrijven en burgers.
Contant geld beperkt het marktaandeel van aanbieders van digitale betalingen, aangezien het een “concurrent” is voor betalingen. Met cash kan iedereen betalingen verrichten en aanvaarden, zonder gebruikskosten of toegangsrestricties. Dit is een belangrijk aspect, aangezien de betalingsmarkt de neiging heeft zich te concentreren in de handen van een beperkt aantal aanbieders. Hier zou het gratis gebruik van de digitale euro op lange termijn voor concurrentie op de betaalmarkt kunnen blijven zorgen. Dergelijke overwegingen zitten onder meer ook achter het besluit van de Chinese centrale bank om een digitale renminbi in te voeren. Op die manier kan het duopolie van Alipay en WeChat op het gebied van mobiele betalingen een stuk doorbroken worden.
Een probleem voor centrale banken is dat ze moeten wachten op tussenschakels (bv. commerciële banken) om beleidsbeslissingen ‘door te geven’ aan individuen en bedrijven. Een digitale munt zou de rol van die tussenschakels kunnen verminderen en daarmee de verwatering van het beleid. De ECB zou bijvoorbeeld digitale munten kunnen oormerken voor groene consumptie. Of een deel van de digitale munten zou een vervaldatum kunnen krijgen, om investeringen en consumptie te stimuleren.
De digitale euro zal nog steeds een euro zijn: net zoals munten en bankbiljetten, maar dan digitaal. Het lijkt er op dat de onzichtbare ‘achterzijde’ van de digitale euro door de ECB zou worden beheerd. De ‘voorzijde’ (de app of wallet met digitale euro’s) zou dan verzorgd worden door commerciële partijen. Betalen, beheren … zou u op dezelfde manier doen zoals u al vandaag met uw bankapp of online platform doet. In plaats van een blockchain te gebruiken, zullen transacties via de bestaande betaalinfrastructuur worden verwerkt.
Een digitale euro zou contant geld niet vervangen, maar eerder aanvullen. De ECB zal wellicht ook een bovengrens stellen aan het aantal digitale euro’s dat u mag bezitten, om concurrentie met reguliere banken te vermijden (zodat de bankrekeningen niet leegstromen). Momenteel wordt een bovengrens van 3.000 euro overwogen. Alles daarboven zou automatisch naar uw reguliere bankrekening overvloeien. Volgens de ECB zou de digitale euro geen rente opleveren, om opnieuw de concurrentie met reguliere banken te vermijden. Of er een e-euro komt, wordt pas ten vroegste eind 2023 beslist. Nadien kan het nog een paar jaar duren voordat het systeem effectief in gebruik is.
Uiteindelijk zou een digitale euro als alternatief voor andere betalingssystemen een stap kunnen zijn naar meer Europese soevereiniteit, meer concurrentie op de betalingsmarkt en – met de juiste opzet – meer gegevensbescherming. Voor de burger is er de aantrekkingskracht van een gratis, veilig, snel en universeel betaalmiddel. De bescherming van de persoonlijke levenssfeer wordt voor de ECB naar eigen zeggen een belangrijke prioriteit.
Het is echter nog maar de vraag hoe succesvol de digitale euro in de praktijk zou zijn. De invoering ervan lijkt vooral politiek gemotiveerd. Een gebrek aan appetijt bij de Europeaan zou tot een mislukking kunnen leiden. De opzet van de digitale euro doet tot dusver vermoeden dat gebruikers nauwelijks verschil zullen zien met de bestaande digitale betalingsmogelijkheden. De beperking van het bedrag waartoe gebruikers toegang krijgen (max. 3.000 euro) vermindert bovendien de aantrekkingskracht. Zeker als die bovengrens ook voor bedrijven zou gelden. Wordt ongetwijfeld vervolgd.
Dit artikel is onder meer gebaseerd op twee onderzoeksrapporten van Deutsche Bank: The digital euro – Political ambitions and economic realities (juli 2021), en Central bank digital currencies: money reinvented (september 2020).
