De derde grootste economie ter wereld beleeft een scharniermoment. De welvaart van de afgelopen decennia staat onder druk door geopolitieke en technologische veranderingen. De gouden jaren van globalisering zijn voorbij, en toenemende onzekerheid in de wereldhandel legt de structurele zwaktes van Duitsland bloot. Vorig jaar kende Duitsland de laagste groei binnen de G7-landen. De Duitse economie dreigt zelfs langdurig te stagneren.

Grafiek: Duitsland hinkt achter op de andere G7-economieën

Het economische startpunt voor de nieuwe regering is heel uitdagend. Als de overheid niet ingrijpt, blijft de groei waarschijnlijk tot het einde van het decennium beperkt tot 0,5% per jaar. Dat is het laagste niveau sinds de Tweede Wereldoorlog.

De Duitse economie is sterk afhankelijk van de wereldwijde vraag naar industriële goederen en van particuliere investeringen (denk aan wagens). Maar onzekerheid over het economisch beleid heeft de afgelopen jaren een rem gezet op binnenlandse investeringen en dreef Duitse bedrijven vaker naar het buitenland.

De groei wordt beperkt door een tekort aan gekwalificeerd personeel, versterkt door een krimpende beroepsbevolking en onvoldoende arbeidsmigratie om dat tekort aan te vullen. In geen enkel ander OESO-land werken werknemers gemiddeld minder uren dan in Duitsland. Sinds de eeuwwisseling heeft Duitsland ook te weinig geïnvesteerd in het onderhoud en de uitbreiding van infrastructuur en defensie.

De nieuwe regering wil het land de komende jaren een stevige vitaminekuur geven. De regeringspartijen CDU/CSU en SPD kwamen tot een akkoord met de groenen (die niet in de nieuwe regering zitten) om daarvoor de nodige wetten te stemmen. De ingrepen aan de schuldenrem vergden namelijk een aanpassing van de grondwet, en daarvoor was een tweederde meerderheid nodig. Daarnaast schaarden de regeringspartijen zich achter een fonds van 500 miljard om de komende 12 jaar ook infrastructuurprojecten buiten de normale begrotingsuitgaven om te financieren.

Chronische stagnatie bedreigt niet alleen Duitslands welvaart, maar ook zijn vrijheid en veiligheid. Zonder groei zal het land steeds meer moeite hebben om zijn sociale zekerheid drijvende te houden. Alleen al om het duurder wordende pensioen en zorgstelsel te financieren, heeft Duitsland op lange termijn een groei van ongeveer 2% per jaar nodig.

Bovendien zal Duitsland zonder hogere groei de broodnodige investeringen in infrastructuur, die nodig zijn voor toekomstige generaties, niet kunnen betalen. Economische stagnatie zou ook de uitvoering van de groene agenda belemmeren. En het zou het moeilijker maken om te investeren in defensie, en daarmee de autonomie van het land te beschermen. 

We zien vijf economische beleidsprioriteiten voor de nieuwe regering:

1. De budgettaire ruimte vergroten

De regering heeft weinig andere keuze dan massaal te investeren in defensiecapaciteit en kritieke infrastructuur. Wij geloven daarom dat het loslaten van de schuldenrem de juiste aanpak is. Overheidsinvesteringen, gefinancierd met schulden, zouden een effectief instrument zijn om de welvaart van Duitsland op lange termijn veilig te stellen, zolang ze strategisch en gedisciplineerd worden gebruikt. Duitsland heeft het afgelopen decennium budgettaire flexibiliteit gecreëerd voor moeilijkere tijden. En vandaag zijn de tijden moeilijker.

Het rendement op door schulden gefinancierde investeringen en belastingverlagingen zou de financieringskosten aanzienlijk moeten overtreffen. Volgens onze schattingen zou een jaarlijkse netto lening van 4% van het bruto binnenlands product (bbp) – verstandig geïnvesteerd in defensie en infrastructuur tot het einde van het decennium en in combinatie met structurele hervormingen – de economie op korte termijn kunnen stimuleren én de potentiële groei kunnen opkrikken naar 2% per jaar. Daarmee zou de staatsschuld op lange termijn beperkt blijven tot ongeveer 75% van het bbp (onder de grens van 80% na de mondiale financiële crisis).

2. Investeren in duurzame groei

Fysieke infrastructuur is de levensader van een efficiënte economie. Om een begrotingsevenwicht te bereiken en de staatsschuld tot 60% van het bbp te beperken, heeft Duitsland de afgelopen 20 jaar niet genoeg geïnvesteerd in zijn openbare infrastructuur. De transportinfrastructuur is dringend aan renovatie toe en de digitale infrastructuur blijft fragmentarisch. Van nog groter economisch belang is het gebrek aan investeringen in de energiesector. Maar de grootste tekortkoming is misschien wel de verwaarlozing van de defensiecapaciteit. Als we de huidige NAVO-doelstelling voor defensieuitgaven van 2% van het bbp als een maatstaf nemen, heeft Duitsland sinds 1990 minstens 500 miljard euro te weinig geïnvesteerd in defensie.

Grafiek: Sinds 1990 investeerde Duitsland minstens 500 miljard te weinig in defensie

cumulatieve onderinvestering tegenover NAVO-doelstelling van 2%

3. Snoeien in bureaucratie

Bedrijven citeren regelgeving en bureaucratie steeds vaker als het belangrijkste obstakel voor innovatie, investeringen en concurrentievermogen. De Nationale Normenkontrollrat schat de jaarlijkse compliancekosten – de directe kosten van bureaucratie – op 65 miljard euro, of ongeveer 1,5% van het bbp. De werkelijke kosten zijn waarschijnlijk twee keer zo hoog. Tegelijkertijd heeft Duitsland zijn overheidsadministratie onvoldoende gemoderniseerd en gedigitaliseerd.

Hoewel het moeilijk is om het effect op de groei te kwantificeren, zou een significante deregulering de potentiële groei met minstens één procentpunt kunnen verhogen. Verschillende maatregelen zouden tot dit doel kunnen bijdragen. Ook op EU-niveau moet de nieuwe regering de Duitse invloed actiever aanwenden. Dit geldt vooral voor de versoepeling van de regelgeving om het concurrentievermogen op peil te houden.

4. Innovatie versterken

De EU investeert jaarlijks zo’n 350 miljard euro in onderzoek en ontwikkeling, waarvan Duitsland ongeveer 120 miljard euro. Ter vergelijking: de VS investeert jaarlijks ruim 1.000 miljard euro. Deze investeringskloof heeft geleid tot een technologische kloof tussen de VS en Europa. Dit verschil in de ontwikkeling en toepassing van nieuwe technologie verklaart grotendeels de zwakkere productiviteitsgroei van Europa. Op dit moment lopen Europa en Duitsland het risico de AI-revolutie mis te lopen, wat ook de braindrain in de techsector mogelijk verergert.

Om de innovatiecapaciteit van Duitsland nieuw leven in te blazen, moet de nieuwe regering belas-tingprikkels invoeren en investeren in bedrijfsinfrastructuur. Een verlaging van de vennootschapsbelasting zou een belangrijke bijdrage leveren. Ten tweede zou de Duitse regering technologische spillover-effecten van de defensie-industrie naar civiel onderzoek en ontwikkeling moeten bevorderen. Bovendien moet het Duitse pensioenstelsel verder worden georiënteerd op de kapitaalmarkten, zowel om particulier kapitaal te mobiliseren als om de financiële houdbaarheid ervan te verbeteren.

5. Aan het werk

Hoewel de werkloosheid in Duitsland vorig jaar steeg, wordt de Duitse economie geplaagd door een tekort aan geschoolde arbeidskrachten. Als dit tekort niet wordt aangepakt, zou een investeringsoffensief het risico lopen om op middellange termijn eerder inflatie dan groei aan te wakkeren. De regering zou prioriteit moeten geven aan prikkels die werk en productiviteit stimuleren. Vanuit economisch perspectief zou de primaire focus niet moeten liggen op het dwingen van individuen naar de arbeidsmarkt. In plaats daarvan zou het beleid de bredere beroepsbevolking moeten belonen en stimuleren voor hard en productief werk. Tot slot moet de arbeidsmarkt worden geliberaliseerd. Dit geldt niet alleen voor de werkgeverszijde; ook de mobiliteit en risicobereidheid van werknemers zouden moeten worden bevorderd.

De Duitse economie kampt met chronische stagnatie en heeft dringend nood aan een boost om terug op het groeipad te komen. De nieuwe regering biedt misschien wel de laatste kans om de Duitse welvaart te behoeden voor toekomstige generaties. Meer overheidsinvesteringen in infrastructuur en defensie zijn hiervoor noodzakelijk en kunnen worden gefinancierd door fiscale expansie. Maar meer investeringen zijn niet voldoende. Naast een investeringsoffensief zijn diepgaande structurele hervormingen nodig om het groeipotentieel op lange termijn te verhogen.

Dit artikel is gebaseerd op een publicatie van het Deutsche Bank Research Institute: What Germany’s economy needs now

Beleggingsproducten zijn onderhevig aan risico’s. Ze kunnen zowel omhoog als omlaag evolueren en de kans bestaat dat de belegger het bedrag van zijn belegging niet recupereert. Elke beleggingsbeslissing moet in overeenstemming zijn met uw Financial ID (beleggersprofiel). Meer info op deutschebank.be/financialid.

Prognoses zijn gebaseerd op veronderstellingen, schattingen, meningen en hypothetische modellen of analyses die onjuist kunnen blijken. Alleen ter illustratie. Dit artikel en de informatie die het bevat vormen geen beleggingsadvies.

Rendementen uit het verleden zijn geen betrouwbare indicator voor toekomstige rendementen. Resultaten verwijzen naar een nominale waarde op basis van koerswinsten en-verliezen. Daarbij wordt geen rekening gehouden met inflatie. Inflatie heeft een negatieve invloed op de koopkracht van deze nominale monetaire waarde. Afhankelijk van het inflatieniveau kan dat leiden tot een reëel waardeverlies, zelfs als de nominale prestaties van de belegging positief zijn.