Wat als uw kind een erfenis krijgt? Dit moet u weten

Minderjarigen kunnen erven, maar mogen niet zelf beslissen

In België kan een minderjarige - net als een volwassene - als erfgenaam worden aangewezen of volgens de wet erven (bijvoorbeeld van een ouder of grootouder). Toch is een minderjarige wettelijk gezien ‘handelingsonbekwaam’. Dat betekent dat hij of zij zelf geen geldige juridische handelingen mag stellen. Daaronder valt ook het aanvaarden of verwerpen van een erfenis.

De rol van de ouders als wettelijke vertegenwoordigers

Omdat het kind zelf niet kan handelen, moeten de wettelijke vertegenwoordigers optreden. Meestal zijn dat de ouders (of de langstlevende ouder) die het ouderlijk gezag uitoefenen. Zij zullen namens het kind de keuze maken om de erfenis te aanvaarden (al dan niet onder voorwaarden) of te verwerpen. Ze moeten dit in het belang van het kind doen. Stel bijvoorbeeld dat een vader overlijdt en een 10-jarige dochter achterlaat. De moeder zal dan als overlevende ouder voor haar dochter moeten beslissen of ze de erfenis van haar vader aanvaardt of niet. Het kind kan die keuze zelf niet maken.

Tussenkomst van de vrederechter

Om de minderjarige te beschermen, kan de ouder of voogd niet zomaar over de erfenis beslissen. De vrederechter moet eerst toestemming geven voor de genomen beslissing. In de praktijk moet de ouder via een verzoekschrift vragen om de nalatenschap voor het minderjarige kind te mogen aanvaarden (zuiver of onder voorrecht van boedelbeschrijving - zie verder) of te verwerpen. De rechter zal nagaan of de keuze in het belang van het kind is. U kan bijvoorbeeld niet in naam van het kind een erfenis weigeren louter omdat u als ex-partner een slechte relatie had met de overledene. Als de rechter oordeelt dat er een mogelijk belangenconflict is tussen de ouder en het kind, kan hij zelfs een voogd ad hoc aanstellen. Dat is een tijdelijke, neutrale voogd die specifiek voor deze beslissing de rol van de ouder overneemt om objectief te beslissen wat het beste is voor het kind. Pas nadat de vrederechter zijn machtiging verleent, kan de wettelijke vertegenwoordiger naar de notaris om de erfeniskeuze officieel te verklaren.

Wanneer u als ouder of voogd de erfenis van een minderjarige moet afhandelen, heeft u drie mogelijkheden (net zoals een gewone erfgenaam). Welke keuze het beste is, hangt af van de toestand van de nalatenschap (zijn er meer bezittingen dan schulden, of omgekeerd?) en wat in het voordeel van het kind is. In alle gevallen geldt dat u eerst toestemming moet krijgen van de vrederechter om één van deze keuzes in naam van het kind te maken.

Zuivere aanvaarding

Dit betekent dat de erfenis zonder voorwaarden wordt aanvaard, waardoor de erfgenaam alle activa én passiva (schulden) van de overledene overneemt. Bij een zuivere aanvaarding zullen de geërfde schulden dus ook door de erfgenaam betaald moeten worden, zelfs al zouden die de waarde van de geërfde bezittingen overstijgen. Dit is uiteraard risicovol. Vroeger was zuiver aanvaarden voor minderjarigen zelfs niet toegestaan, maar tegenwoordig kan het bij uitzondering toch, op voorwaarde dat de nalatenschap duidelijk positief (batig) is.

Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving

Dit is de meest veilige, maar dikwijls ook duurdere optie en vaak de standaardkeuze wanneer er enige onzekerheid bestaat over de financiële toestand van de nalatenschap. Aanvaarden onder het voorrecht van boedelbeschrijving houdt in dat er eerst een inventaris van de nalatenschap wordt opgemaakt – de notaris lijst alle bezittingen én schulden van de overledene op. De erfgenaam (hier de vertegenwoordigde minderjarige) aanvaardt de erfenis, maar met bescherming tegen schulden: als uit de inventaris blijkt dat de schulden groter zijn dan de bezittingen, zal de minderjarige niet opdraaien voor het tekort. In het worst case scenario erft hij of zij niets, maar hoeft ook niets bij te passen. Let wel: zelfs deze beperkte aanvaarding moet u formeel regelen; u moet hiervoor een verklaring afleggen bij de notaris en dus ook eerst de toestemming van de vrederechter hebben verkregen.

Verwerping van de nalatenschap

In sommige gevallen is het beter om de erfenis helemaal te weigeren, zodat de minderjarige er geen deel van uitmaakt. Dit noemt men verwerping van de nalatenschap. Dit zal bijvoorbeeld aan de orde zijn als de schuldenlast van de overledene groter is dan wat er aan activa te erven valt, of als de nalatenschap juridisch heel complex en nadelig is. Door te verwerpen zorgt u dat het kind gevrijwaard blijft van alle schulden van de erflater. Bij verwerping gaat de nalatenschap naar de volgende erfgenamen volgens de wet of volgens het testament van de overledene. Ook voor deze keuze is een machtiging van de vrederechter vereist, en de ouder moet kunnen aantonen dat dit in het belang van het kind is. U kunt dus niet zomaar in naam van uw kind weigeren omdat u persoonlijk geen interesse hebt in de erfenis – de rechter zal kijken naar de financiële voordelen of nadelen voor het kind.

De langstlevende ouder als beheerder

Een minderjarige die erft, kan de goederen nog niet zelf beheren. Het beheer valt in principe onder het ouderlijk gezag. Dit betekent dat de ouders beslissingen nemen over de opvoeding en het vermogen van het kind. Wanneer één van de ouders overlijdt, krijgt de langstlevende ouder (ook al is die gescheiden van de andere ouder!) automatisch het recht om de geërfde goederen van het kind te beheren. Zit de minderjarige nog met beide ouders in een intact gezin en erft hij of zij bijvoorbeeld van een grootouder, dan zullen normaliter beide ouders gezamenlijk de belangen beheren.

Hoewel u de wettelijke regeling (dat de overlevende ouder het beheer krijgt) niet volledig kunt uitschakelen, zijn er juridische maatregelen om de invloed of het profijt van de ex-partner in te perken. Enkele mogelijkheden:

• Ontnemen van ouderlijk vruchtgenot

U kunt in uw testament bepalen dat uw ex-partner het ouderlijk vruchtgenot niet zal hebben over (bepaalde) goederen die uw minderjarige kind van u erft. Concreet zorgt een dergelijke clausule ervoor dat de opbrengsten rechtstreeks ten goede komen aan het kind zelf (meestal via de geblokkeerde rekening), in plaats van dat de andere ouder ze kan gebruiken. De vader uit het voorbeeld behoudt de bevoegdheid om beslissingen te nemen als beheerder (bv. of het huis wordt verhuurd), maar hij kan niet persoonlijk van de inkomsten profiteren.

• Aanduiden van een vruchtgebruiker

Hoewel u de ex-partner niet rechtstreeks kunt passeren als beheerder, kunt u er wel voor zorgen dat bepaalde goederen uit uw nalatenschap zó worden toegekend dat iemand anders ze (tijdelijk) beheert. Een vaak gebruikte techniek is om aan een vertrouwenspersoon een (tijdelijk) vruchtgebruik over uw nalatenschap toe te kennen, terwijl uw kind de blote eigendom erft. U zou bijvoorbeeld in uw testament kunnen bepalen dat uw broer of uw nieuwe partner het vruchtgebruik van uw volledige nalatenschap krijgt tot uw kind meerderjarig is. Uw kind is dan wel degelijk de erfgenaam (blote eigenaar), maar alle beheer en gebruik van de goederen ligt bij die andere persoon als vruchtgebruiker tot het kind meerderjarig is. Hierdoor heeft de ex-partner in de praktijk niets te beheren.

Het is in dergelijke complexe situaties aan te raden om bij leven al duidelijke regelingen te treffen. Bespreek zulke wensen best met een notaris of andere expert in vermogensplanning die kan aangeven wat kan en niet kan.