De regelgeving evolueert razendsnel en daarom vinden we het belangrijk om deze informatie met u te delen.
Ontdek de auteur van dit artikel:
Benoît (46) heeft een master in de rechten (KUL) en een master in fiscaal recht (ULB). Hij heeft 22 jaar ervaring in fiscaliteit en vermogensplanning. Zijn vrije tijd besteedt hij aan lezen en tennissen.
Een familiale vermogensplanning opstellen is niet altijd eenvoudig, maar wanneer de gezinssituatie afwijkt van het klassieke patroon, wordt deze oefening nog ingewikkelder.
De vlag van de ‘wedersamengestelde gezinnen’ dekt vele ladingen. Vaak gaat het om gezinnen met kinderen uit verschillende huwelijken of partnerschappen die met elkaar samenleven en waar de ouderlijke band tussen stiefouders en stiefkinderen van sociale of affectieve (en dus niet van biologische) aard is.
Ook in een wedersamengesteld gezin stelt men zich vragen bij de organisatie van het vermogen en de nalatenschap, zowel op fiscaal als op burgerrechtelijk vlak.
Afhankelijk van de doelstellingen van de ouders en de verstandhouding die ze met hun kinderen en stiefkinderen hebben, bestaan er oplossingen om de belangen van de verschillende partijen te waarborgen en te verzoenen.
Doorheen de jaren heeft de burgerrechtelijke wetgever de bijzondere aspecten van de wedersamengestelde gezinnen in kaart gebracht en verschillende bepalingen ingevoerd. Het doel hiervan is de bescherming en het verminderen van het risico op conflicten tussen de verschillende partijen. De recente hervorming van het erfrecht is daar een voorbeeld van.
De fiscale wetgevers van de verschillende gewesten hebben maatregelen genomen om op het vlak van de successie- en schenkingsrechten de stiefkinderen zoveel mogelijk gelijk te stellen met de eigen kinderen.
Rose en François, respectievelijk 60 en 62 jaar oud, zijn een twintigtal jaren geleden gehuwd volgens het stelsel van scheiding van goederen. Rose had toen al drie dochters uit een vorige relatie en François twee zonen. De verstandhouding binnen het gezin is altijd heel goed geweest.
De vermogens van François en Rose bestaan uit:
Bewust van de bijzonderheden van hun situatie, beginnen François en Rose na te denken over hun successieplanning. Ze willen de goede verstandhouding tussen alle gezinsleden zoveel mogelijk te bewaren.
François en Rose vragen zich af wat er zal gebeuren op het moment van het overlijden van één van hun beiden. Op het eerste gezicht beschouwen ze zich als voldoende beschermd en ze willen dan ook geen rechten laten gelden op elkaars nalatenschap. Al wil Rose wel rustig verder kunnen blijven wonen in de gezinswoning.
Ook bij een aantal andere punten stellen ze zich nog wat vragen. Willen ze hun vermogen uitsluitend aan hun eigen kinderen toe laten komen? Is het mogelijk om ook een deel van het vermogen over te dragen aan de stiefkinderen? En kan dat enkel bij overlijden of nu al?
Laten we ervan uitgaan dat François als eerste overlijdt en dat hij geen specifieke voorzieningen heeft getroffen voor de overdracht van zijn vermogen.
Het erfrecht kent het vermogen van François toe aan zijn wettige erfgenamen, namelijk zijn twee zonen en zijn vrouw Rose.
Concreet:
De dochters van Rose zijn niet de biologische kinderen van François en erven dus wettelijk gezien niet van hem. Zij zullen later het vermogen van hun moeder erven bij haar overlijden.
Rose en de zonen van François krijgen dus de goederen van zijn nalatenschap respectievelijk in vruchtgebruik en in blote eigendom.
Om conflicten te vermijden, laat het erfrecht in principe toe dat de stiefkinderen of stiefouders de opsplitsing van de eigendom in vruchtgebruik en blote eigendom kunnen beëindigen. Met uitzondering van de gezinswoning, waarvoor een bijzondere bescherming geldt ten gunste van de langstlevende echtgenoot, kan elke partij verzoeken om de opgesplitste rechten op de betrokken goederen in volle eigendom om te zetten. Sinds 1 september 2018 werd deze mogelijkheid vereenvoudigd. Het volstaat dat de stiefkinderen of stiefouders dit verzoek tot omzetting indienen tijdens de procedure van vereffening en verdeling van de nalatenschap. Deze omzetting wordt dan automatisch toegekend.
Er kunnen twee mogelijkheden onderscheiden worden, afhankelijk van het gewenste beschermingsniveau voor de overlevende echtgenoot.
In dat geval kan hij tijdens zijn leven geheel of gedeeltelijk afstand doen van zijn wettelijk erfrecht in vruchtgebruik door in het huwelijkscontract zelf een specifiek beding in te voegen (de zogenaamde ’Valkeniersclausule‘).
Sinds 1 september 2018 wordt de Valkeniers-clausule gekwalificeerd als een punctuele erfovereenkomst. Het laat de langstlevende echtgenoot toe om volledig afstand te doen van zijn erfrecht, met inbegrip van zijn voorbehouden erfdeel... en dus ook van het vruchtgebruik op de gezinswoning.
Voorbeeld: Indien François en Rose zich voldoende beschermd achten en geen rechten op elkaars nalatenschap willen, kunnen zij hun huwelijkscontract in die zin aanpassen. Het is perfect mogelijk om te voorzien dat Rose daarbij geen afstand doet van het vruchtgebruik op de gezinswoning zodat ze deze woning gedurende haar verdere leven in alle rust verder kan blijven bewonen.
Voor de rest van het vermogen van François leidt deze oplossing tot het verminderen van het risico op conflicten tussen Rose en zijn zonen en zorgt deze oplossing ervoor dat de volle eigendom van het geheel of een gedeelte van zijn vermogen in zijn eigen familie blijft.
In dat geval valt het aan te raden dat de echtgenoten onderling bijzondere regelingen treffen via vermogensplanninginstrumenten: schenkingen, een testament of een huwelijkscontract dat toelaat om de huwelijksvoordelen tussen de echtgenoten te bepalen.
Deze reserve bedraagt de helft van het hersamengestelde vermogen van de nalatenschap. De andere helft, het ’beschikbaar gedeelte‘, kan perfect aangewend worden om de bescherming van de overlevende echtgenoot te versterken ten opzichte van wat de wet bepaalt.
Daarnaast biedt de wet een bijzondere bescherming aan kinderen uit een vorige relatie. Bepaalde huwelijksvoordelen die de echtgenoten elkaar toekennen via hun huwelijkscontract kunnen ten aanzien van deze kinderen beschouwd worden als een schenking tussen echtgenoten. Dit is bijvoorbeeld het geval voor de inbreng van een eigen goed van een echtgenoot in de huwgemeenschap. De kinderen van de echtgenoot die deze inbreng heeft gedaan, kunnen dit aan hun stiefouder toegekende voordeel aanvechten als hun voorbehouden erfdeel geschonden werd.
François heeft de dochters van Rose zien opgroeien en beschouwt ze bijna als zijn eigen kinderen. François wenst dat de dochters van Rose ook een deel van zijn vermogen zullen erven.
Vanuit burgerrechtelijk oogpunt worden stiefkinderen niet als erfgenamen beschouwd, het is dus noodzakelijk dat François de nodige schikkingen treft ten aanzien van de dochters van Rose indien dit zijn wens is.
De twee zonen van François zijn z’n wettelijke, reservataire erfgenamen. Hij zal er dus over moeten waken om hen minstens hun voorbehouden erfdeel na te laten, namelijk de helft van het hersamengestelde vermogen van zijn nalatenschap, allebei hebben ze dus recht op één vierde. François kan dus een testament opstellen en aan zijn stiefdochters het beschikbaar deel legateren.
Vanuit fiscaal oogpunt zal een dergelijk legaat onderworpen worden aan de successierechten. Het is daarbij belangrijk om na te kijken welke tarieven van toepassing zijn tussen François en de dochters van Rose. Aangezien ze geen erfgenamen in rechte lijn zijn, hadden ze beschouwd kunnen worden als volledig vreemd aan François zijnde personen en bijgevolg onderworpen zijn aan hogere tarieven (maximum 65% of 80% al naargelang van het bevoegde gewest).
Hieronder een overzicht van deze gelijkschakeling in de drie gewesten:
* Voorwaarden te vervullen op de dag van het overlijden
Als legatarissen van François zullen de dochters van Rose toch genieten van de successierechten in rechte nederdalende lijn. Dit principe geldt in de drie gewesten. Ze zijn in dat opzicht dus volledig gelijkgeschakeld met de zonen van François.
Niets belet François om een schenking tijdens zijn leven te doen, uiteraard met inachtneming van het voorbehouden erfdeel van zijn twee zonen.
Vanuit fiscaal oogpunt gebeurt de gelijkschakeling van de schenkingsrechten tussen de stiefkinderen van de schenker en zijn eigen kinderen op een gelijkaardige manier als bij de successierechten, behalve in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
Hieronder een overzicht van deze gelijkschakeling in de drie gewesten:
* Voorwaarden te vervullen op de dag van het overlijden
Als François zijn woonplaats in het Vlaams of het Waals gewest heeft, worden de dochters van Rose gelijkgeschakeld met de eigen kinderen van François voor de toepassing van de roerende of onroerende schenkingsrechten. Hij kan hen dus bijvoorbeeld een geregistreerde roerende schenking doen met toepassing van het verlaagd tarief van 3% in het Vlaams gewest en van 3,3% in het Waals gewest.
Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest biedt François deze gelijkschakeling tussen de dochters van Rose en zijn zonen niet. Hier zal de geregistreerde schenking aan de dochters van Rose onderworpen worden aan het tarief dat ook van toepassing is tussen andere personen, namelijk 7%.
Ongeacht of François een testament opstelt ten voordele van de dochters van Rose of hen een schenking doet zal de hierboven beschreven gelijkschakeling enkel kunnen plaatsvinden als François nog steeds met Rose gehuwd is op het moment van zijn overlijden of van de schenking.
Mocht dit niet het geval zijn (bijvoorbeeld als ze zouden scheiden), zal de gelijkschakeling niet toegepast worden, tenzij de dochters van Rose voldoen aan de voorwaarden om ten aanzien van François als 'zorgkind' (in fiscale zin) beschouwd te kunnen worden. Ze moeten dan voor de leeftijd van 21 jaar van François de hulp en verzorging gekregen hebben die kinderen normaal van hun ouders krijgen en dit gedurende een bepaalde periode die afhangt van het bevoegde gewest. Dit moet geval per geval bekeken worden in functie van het gewest en de toepasselijke fiscale wetgeving.
De eerste wijziging heeft betrekking op het erfrecht van de (nieuwe) langstlevende echtgenoot. Stel dat François schenkingen gedaan heeft aan zijn twee zonen vooraleer hij met Rose trouwde. Bij overlijden van François kan Rose, indien ze als langstlevende echtgenoot niet mimimaal haar voorbehouden erfdeel verkrijgt, niet de inkorting vragen van de schenkingen die gedaan werden voor hun huwelijk. Deze maatregel biedt een zekere mate van juridische zekerheid aan de twee zonen van François aangezien de schenkingen die François hun gedaan heeft niet meer door Rose in vraag gesteld kunnen worden.
De tweede wijziging betreft sinds 1 september 2018 de invoering van de globale erfovereenkomst. Deze overeenkomst laat bijvoorbeeld toe dat François op voorhand en op transparante en bindende wijze bepaalde aspecten van zijn nalatenschap kan regelen samen met zijn twee zonen. Op die manier kan een inventaris gemaakt worden van alle schenkingen en/of voordelen waarvan zijn twee zonen in het verleden al konden genieten en in dat opzicht een evenwicht tussen hen vastgesteld worden. De ondertekening van de overeenkomst door zijn kinderen heeft tot gevolg dat de teller weer op nul gezet wordt in die zin dat deze schenkingen in het kader van de nalatenschap van François niet meer in vraag gesteld kunnen worden door zijn zonen.
Naast zijn zonen kan François dus ook zijn stiefdochters laten tussenkomen in de globale erfovereenkomst en hen een schenking doen via deze overeenkomst. Indien alle partijen deze overeenkomst ondertekenen, zullen ook de schenkingen die François aan zijn stiefdochters gedaan heeft buiten schot blijven. De zonen van François kunnen bij het overlijden van hun vader de inkorting van deze schenkingen dus niet meer vragen, zelfs indien ze hun voorbehouden erfdeel (namelijk de helft van het hersamengestelde vermogen van de nalatenschap) uiteindelijk niet zouden bekomen.
Wedersamengestelde gezinnen hebben in de loop van de jaren steeds meer aandacht van de burgerrechtelijke en fiscale wetgevers gekregen.
De verscheidenheid aan vormen, de complexiteit van de verhoudingen tussen de leden van deze wedersamengestelde gezinnen en de doelstellingen van de ouders nopen tot het zoeken naar vaak bijzondere oplossingen. Elke oplossing vereist een globale analyse van deze elementen en van hun impact op burgerrechtelijk en fiscaal vlak. In dat opzicht gaat men best te rade bij de notaris en/of een specialist in vermogensplanning.
Maak een afspraak in het Advisory Center van uw keuze via onderstaande link. Onze experts ontvangen u graag.
Deel dit artikel
